بررسی سازگاری و عملکرد پروونانس‌های گونه‌های صنعتی اکالیپتوس در ایستگاه تصفیه فاضلاب شهر قم

سابقه و هدف: بسیاری از گونه‌های جنس اکالیپتوس با رشد سریع و تنوع ژنتیکی بالا برای جنگل‌کاری در مناطق مختلف اکولوژیک استفاده می‌شوند. این پژوهش به‌منظور ارزیابی عملکرد برخی گونه‌ها و پروونانس‌های اکالیپتوس به‌مدت سه سال در ایستگاه تصفیه فاضلاب در پنج کیلومتری شمال شرقی شهر قم اجرا گردید. مواد و روش‌ها: آزمایش به‌صورت فاکتوریل بر پایه طرح بلوک‌های کامل تصادفی با دو فاکتور ژنوتیپ در شش سطح و زمان در سه سطح در چهار تکرار روی نهال‌های پنج‌ساله اکالیپتوس اجرا شد. آبیاری با استفاده از فاضلاب تصفیه شده شهر قم صورت گرفت. ژنوتیپ‌های انتخابی شامل شش پروونانس از گونه‌های Eucalyptus camaldulensis Dehnh.،E. Microtheca Muell. و E. rubida Deane & Maiden بود. صفات رویشی شامل: ارتفاع نهال برحسب متر، قطر تنه در ارتفاع 30 سانتی‌متری از سطح زمین بر حسب سانتی‌متر، رشد ارتفاعی، رشد قطری و نسبت ارتفاع به قطر اندازه‌گیری شد. تجزیه و تحلیل‌های آماری نظیر تجزیه واریانس و مقایسه میانگین صفات بین ژنوتیپ‌های انتخابی و سال‌های مختلف صورت گرفت و در نهایت سازگاری و عملکرد رشدی گونه‌ها در شرایط آزمایش معرفی گردید. یافته‌ها: اثر تیمار (گونه‌ها و پروونانس‌های مختلف اکالیپتوس)، اثر تکرار، اثر متقابل تکرار در تیمار و اثر سال بر ارتفاع درخت در سطح احتمال 1% معنی‌دار بود. مقایسه میانگین صفات نشان داد که گونه‌ها و پروونانس‌ها از نظر ارتفاع در پنج گروه مجزا و یک گروه مشترک قرار گرفتند که از بین آنها E. camaldulensis 41ch در بالاترین گروه قرار گرفت. همچنین از نظر قطر تنه نیز درختان در چهار گروه مجزار قرار گرفتند. براساس این نتایج E. camaldulensis 41ch بیشترین قطر تنه و پس از آن E. camaldulensis Qom در گروه‌های اول و دوم قرار گرفتند. همچنین از نظر رشد ارتفاعی E. camaldulensis 41ch و E. camaldulensis Qom در گروه اول و گونه‌های E. microtheca 62 و E. rubida 166sh در گروه آخر قرار گرفتند. از نظر رشد قطری تنه E. camaldulensis Qom در گروه اول و گونه E. rubida 166sh در گروه آخر قرار گرفت. از نظر نسبت ارتفاع به قطر تنه گونه‌های مورد بررسی در دو گروه مجزا و سه گروه مشترک قرار گرفتند، بر اساس این نتایج 41zh E. camaldulensis با بیشترین نسبت ارتفاع به قطر تنه در گروه اول قرار گرفت. نتیجه‌گیری: نتایج کلی تحقیق در طی سه سال اجرای طرح نشان داد که E. camaldulensis 41ch از نظر قطر و ارتفاع بیشترین مقدار را داشت. به‌نظر می‌رسد این پروونانس برای تولید صنعتی چوب نسبت به سایر گونه‌ها و پروونانس‌های اکالیپتوس عملکرد بالاتری داشته باشد. همچنین E. camaldulensis Qom نیز از نظر رشد قطری و ارتفاعی در رتبه اول قرار داشت، به‌نظر می‌رسد این برتری به‌دلیل منشأ بذر (قم) و سازگاری با شرایط منطقه باشد. در مجموع نتایج پژوهش نشان داد که در میان گونه‌های مورد بررسی E. camaldulensis بالاترین رتبه را از نظر رشد ارتفاعی و رشد قطری داشت و پس از آن E. microtheca در رتبه بعدی قرار گرفت.